بیمارستان فارابی

فیکودینامیک، علم مطالعه و کنترل نیروها و مکانیسم‌های سیالاتی است که در طول عمل جراحی فیکوامولسیفیکاسیون (Phacoemulsification) برای خارج کردن آب مروارید استفاده می‌شوند. تسلط بر اصول فیکودینامیک برای هر رزیدنت چشم‌پزشکی که قصد انجام جراحی آب مروارید را دارد، حیاتی است. درک صحیح این اصول به جراح کمک می‌کند تا ضمن افزایش کارایی، ایمنی بیمار را نیز تضمین کند و از عوارض احتمالی جلوگیری نماید. این مطلب از منبع AAO (American Academy of Opthalmology) تهیه شده است.

اجزای اصلی یک سیستم فیکو

سیستم‌های فیکو از سه جزء اصلی تشکیل شده‌اند که تعامل آن‌ها با یکدیگر، جریان سیالات و پایداری اتاق قدامی چشم را کنترل می‌کند:

• جریان مایع (Irrigation): وظیفه تأمین مایع (سالین) به داخل چشم را بر عهده دارد تا حجم اتاق قدامی ثابت بماند و از فروپاشی آن جلوگیری شود. این بخش از طریق گرانش یا پمپ‌های فشار مثبت عمل می‌کند.
• آسپیراسیون (Aspiration): مایع و قطعات عدسی را از طریق نوک هندپیس از چشم خارج می‌کند. کنترل دقیق سرعت و فشار آسپیراسیون برای جلوگیری از گیر کردن (occlusion) و پارگی کپسول خلفی ضروری است.
• قدرت اولتراسوند (Ultrasound Power): انرژی اولتراسوند از طریق ارتعاش نوک هندپیس، عدسی کاتاراکته را امولسیفیه (خرد) می‌کند. استفاده بهینه از این قدرت، خطر آسیب حرارتی به بافت‌های اطراف را کاهش می‌دهد.

مفاهیم کلیدی فیکودینامیک

• فلو ریت (Flow Rate): به حجم مایعی اطلاق می‌شود که در واحد زمان از طریق آسپیراسیون از چشم خارج می‌شود. افزایش فلو ریت به معنای سرعت بیشتر خارج شدن قطعات عدسی است، اما پتانسیل افزایش توربولانس و بی‌ثباتی اتاق قدامی را نیز دارد.
• وکیوم (Vacuum): نیروی مکش منفی است که در نوک آسپیراسیون ایجاد می‌شود. وکیوم بالا به چسبندگی (adhesion) بهتر قطعات عدسی به نوک هندپیس کمک می‌کند، اما می‌تواند خطر پارگی کپسول را در صورت عدم کنترل صحیح افزایش دهد.
• پمپ فاکو (Phaco Pump): دو نوع اصلی پمپ فاکو وجود دارد:

                 - پمپ پریستالتیک (Peristaltic Pump): جریان مایع (flow) را کنترل می‌کند و وکیوم در پاسخ به مسدود شدن نوک هندپیس (occlusion) افزایش می‌یابد. این پمپ به جراح اجازه می‌دهد تا وکیوم را به صورت تدریجی و دقیق کنترل کند.

                 - پمپ ونچوری (Venturi Pump): وکیوم را به صورت لحظه‌ای و مستقل از جریان مایع کنترل می‌کند. این پمپ وکیوم بیشتری ایجاد می‌کند که برای برخی تکنیک‌ها مفید است، اما نیاز به مهارت بیشتری برای کنترل دارد.

نکات کلیدی برای رزیدنت‌ها

• درک منحنی فلو-وکیوم: هر دستگاه فیکو دارای یک منحنی عملکرد منحصر به فرد است. رزیدنت‌ها باید درک کنند که چگونه تنظیمات وکیوم و فلو ریت بر روی هم تأثیر می‌گذارند.
• اهمیت اوکلوژن (Occlusion): اوکلوژن به معنای مسدود شدن نوک آسپیراسیون با قطعه‌ای از عدسی است. در این حالت، وکیوم به سرعت افزایش می‌یابد. مدیریت صحیح وکیوم در زمان اوکلوژن برای جلوگیری از پدیده "surge" (جریان ناگهانی) و فروپاشی اتاق قدامی حیاتی است.
• انتخاب تکنیک مناسب: انتخاب پارامترهای فاکودینامیک باید بر اساس سختی کاتاراکت، حجم اتاق قدامی و تکنیک جراح (مانند تکنیک "chop" یا "divide and conquer") صورت گیرد.

فاکودینامیک فراتر از یک تنظیم ساده دستگاه است. این علم، تعامل پیچیده میان جریان مایع، وکیوم و انرژی اولتراسوند است که به جراح اجازه می‌دهد با حداقل آسیب به چشم، عدسی را خارج کند. با مطالعه دقیق این اصول و کسب تجربه عملی تحت نظارت استادان، رزیدنت‌ها می‌توانند به جراحانی ماهر و ایمن تبدیل شوند. اگر علاقه مند هستید تا این مطلب را به صورت تخصصی دنبال کنید می توانید با کلیک روی مطالعه بیشتر، فیلمی را که توسط دکتر پیروزه فارسی، جراح و متخصص و فلوشیپ قرنیه و سگمان قدامی بیمارستان فارابی با عنوان Introduction to Phacodynamics آماده شده، تماشا کنید.